اينترنت و مسلمانان؛ چالش‏ يا فرصت

طي مدت دو دهه‏ي گذشته غرب شاهد سريعترين رشد تمدن اسلامي بوده است. اين گسترش سريع در سرزميني كه در اختيار غيرمسلمانان است، موجب بروز برخي چالش‏ها و به وجود آمدن فرصت‏هاي جديد براي جوامع مسلمان شده است.
اتومبيل در كنار اتوبان توقف مي‏كند، مردي پياده مي‏شود و قطب‏نماي خود را روي چمن قرار مي‏دهد. ظرف چند ثانيه جهت قبله را مشخص مي‏كند. 25 درجه‏ي شرقي از شمال واقعي. سجاده‏اش را پهن مي‏كند و دو ركعت نماز (قصر) به‏جاي مي‏آورد. سپس دست‏ها را به سوي آسمان بلند مي‏كند و چند دقيقه بعد اتومبيل دوباره به‏راه مي‏افتد.
اين مرد «دكتر جعفر كمال» است. او يكي از هزاران تحصيل‏كرده مسلمان جواني است كه در امريكاي شمالي زندگي مي‏كنند. دكتر كمال كه در سرزمين وسيع و سرسبز كانادا متولد شده و پرورش يافته است، از نسل دوم مسلماناني است كه نيم قرن پيش والدينشان از لبنان به كانادا مهاجرت كردند. دكتر كمال و نسل او صورت جديدي از اسلام را به نمايش گذاشته‏اند.
تا مدتي پيش اسلام ديني متعلق به نقاط ديگر جهان محسوب مي‏شد، امّا ديگر اين‏چنين نيست. طي مدت دو دهه‏ي گذشته غرب شاهد سريعترين رشد تمدن اسلامي بوده است. اين گسترش سريع در سرزميني كه در اختيار غيرمسلمانان است، موجب بروز برخي چالش‏ها و به وجود آمدن فرصت‏هاي جديد براي جوامع مسلمان شده است.
آينده اسلام و مسلمانان در غرب به نحوه رويارويي با اين چالش‏ها و فرصت‏ها وابسته است. شرايط چنان دچار تحول شده است كه ديگر صحبت از اسلام و غرب (به عنوان دو پديده مجزا) ساده‏لوحانه است؛ زيرا در قلمرو وسيع دنياي غرب، مسلمين با عرصه‏هايي روبرو مي‏شوند كه در نوع خود منحصر به فرد مي‏باشد. مسلمانان يك شهر كوچك در اتريش با مسايل ويژه‏اي روبرو هستند كه در كلان شهر تورنتو خبري از آن نيست. در عين حال مسايل فراواني وجود دارد كه تمامي اروپا با آن روبرو است.
نخستين مسأله‏ي مربوط به غرب اين است كه تحولات مربوط به اسلام و مسلمانان در هيچ كجاي جهان از چنين گستردگي و سرعتي برخوردار نمي‏باشد. اين تحول شگفت در نحوه پيروي از اسلام در غرب مشاهده مي‏گردد. در تمام مناطق امريكاي شمالي و بسياري از قسمت‏هاي اروپا ساختمان‏هاي بازسازي‏شده مدارس و كليساهايي مشاهده مي‏شود كه به مساجد و مراكز اسلامي تبديل شده‏اند. اكثر سازمان‏هاي منطقه‏اي اسلامي انجمن اسلامي تشكيل داده‏اند. ميليون‏ها مسلمان براي حل مشكلات خويش با مشكل روبرو هستند و اجتهاد بايد تكليف آن‏ها را مشخص كند.
البته برخي از مسايل اساسي مرتفع شده است. مثلاً تكليف مسلماني كه در شمال مدار 48 درجه زندگي مي‏كند، چيست؟ چگونه مي‏توان در جايي كه خورشيد هرگز غروب نمي‏كند، روزه گرفت؟ چگونه مي‏توان در منطقه‏اي كه فجر و غروب حقيقي وجود ندارد، نماز صبح و عصر به‏جاي آورد؟ همه‏ي اين‏ها از جمله‏ي مسايلي است كه براي پاسخ به آن‏ها توافق حاصل شده است.
اما مسلمانان غرب با مسايل ديگري نيز روبرو هستند كه هنوز پاسخ صريحي به آن‏ها داده نشده است. علاوه بر اين مسلمانان غرب در تلاشند چهره واقعي اسلام را كه در طي قرن‏ها بر اثر بدفهمي و تحريف‏هاي عامدانه دچار تيرگي شده است، مجددا جلا دهند. هم‏چنين اين مسلمانان بايد مسير واحدي را فراروي نسل آينده خويش قرار دهند. تلاش‏هايي نيز براي تاسيس مدارس اسلامي وجود دارد، ترجمه‏هاي جديد از آثار كلاسيك تمدن اسلامي در حال انجام است، همچنين تفسيرهاي جديدي در حال نگارش مي‏باشند.
چالش‏هاي گريبانگير مسلمانان در عصر جديد همانند دوره اول گسترش سريع اسلام و انتشار آن در نقاط مختلف جهان نيازمند اجتهاد مي‏باشد. در آن زمان ميليونها انسان فوج‏فوج به اسلام مي‏گرويدند، چنانكه قرآن پيشگويي كرده بود: «اذا جاء نصرا... والفتح ورأيت الناس يدخلون في دين ا... افواجا فسبح بحمد ربك واستغفره انه كان توابا » (سوره نصر).
محققان، انديشمندان، دانشمندان و متفكران مذهبي در مقابل اين چالش قد علم كرده و تنها پس از گذشت نيم قرن از تشكيل اولين حكومت اسلامي (در مدينه)، به اولين دوره طلايي خود دست يافت. مسايل مستحدثه بر مبناي الگوها و آياتي كه از پيامبر اسلام بر جاي مانده بود، مرتفع گرديد.
يكي از روش‏هايي كه در آن زمان به‏كار گرفته شد، تحول و گسترش سريع زبان عربي بود. استفاده عرب‏ها از نگارش كه موجب سهولت فراگيري آن براي ميليون‏ها عرب ـ كه به دين اسلام گرويده بودند ـ گرديد. مدارس متعددي تأسيس شد كه نظام حقوقي اسلام در آن‏ها تثبيت گرديد، اوقات نماز محاسبه شد، تقويم‏هاي جديد قمري و شمسي براي تعيين آغاز و پايان هر ماه (به‏ويژه رمضان) تنظيم گرديد و انبوهي از مسايل مستحدثه‏ي ديگر كه فقها و محققان به‏سرعت به آن‏ها رسيدگي كردند.
اوضاع كنوني غرب از چند جهت با اوضاع حجاز در آغاز پيدايش اسلام مشابه مي‏باشد، گرچه شرايط كنوني از ويژگي‏هاي منحصر به فردي برخوردار است كه در هيچ‏يك از بخش‏هاي ديگر تاريخ اسلام با آن مواجه نمي‏شويم. اكنون حداكثر استفاده از فن‏آوري‏هاي جديد به‏عمل آمده تا عرصه‏ي جديدي در اختيار مسلمانان قرار گيرد.
به خدمت گرفتن شبكه‏هاي رايانه‏اي، پيشرفت بي‏سابقه‏اي در تاريخ دين و پيروان آن محسوب مي‏شود. مسلمانان جوان در دانشگاه‏هاي سراسر امريكاي شمالي شبكه‏هاي رايانه‏اي متعددي به‏وجود آورده‏اند كه از طريق آن‏ها مي‏توان جهت دقيق قبله و اوقات شرعي را در هر كجاي اين سرزمين پهناور پيدا كرد. متن عربي كامل قرآن در نسخه‏هاي مختلف و همراه با رسم‏الخط متعدد در دسترس است، تقريبا تمام ترجمه‏هاي معتبر نيز قابل استفاده مي‏باشد.
هزار سال پيش «امام بخاري» براي جمع‏آوري فرمايشات پيامبر اكرم سراسر دنياي اسلام را پيمود. امروزه صدها مسلمانِ جوان، استعداهاي خويش را به‏كار گرفته‏اند تا تمامي اين اطلاعات را در شبكه‏هاي رايانه‏اي ثبت نمايند. اكنون تمام مجموعه‏هاي حديثي به صورت الكترونيكي در دسترس مي‏باشند. اين فعاليت‏هاي رايانه‏اي عرصه‏هاي جديدي را فراروي مسلمانان قرار داده است.
ماه مه گذشته، يك «كنفرانس اسلامي اينترنتي» در سانتاكلاراي كاليفرنيا (SantaClara,California) برگزار گرديد كه زمينه‏هاي جديدي را به ارمغان آورد. يكي از مهم‏ترين مسايل مورد بحث در اين كنفرانس موضوع صحت اطلاعات بود. از آنجا كه هر كس بخواهد مي‏تواند با در اختيار گرفتن يك دستگاه پيشرفته و دسترسي به اينترنت شبكه‏اي به نام اسلام راه‏اندازي نمايد، خطر تحريف دور از انتظار نمي‏باشد و حتي چند مورد حديث و آيه‏ي جعلي نيز مشاهده شده است. اين مسأله يك مشكل جدي محسوب مي‏شود و مسلمانان در تلاش هستند با طراحي سيستمي، صحت و اعتبار داده‏ها را (به‏خصوص در زمينه‏ي ترجمه‏ي قرآن و احاديث) مشخص نمايند.
البته اين معضل در مقابل تواني كه اينترنت فراهم مي‏آورد، در درجه‏ي دوم اهميت قرار دارد. علاوه بر اين اسلام و مسلمانان شاهد يك رشد واقعي پس از پنج قرن ركود مي‏باشند. در سراسر جهان مشكلات به شيوه‏هاي جديد، يكي پس از ديگري از ميان برداشته مي‏شوند. قريب يك‏صد ميليون صفحه‏ي رايانه‏اي توسط ميليون‏ها نفر در تمامي دنيا خلق شده است. اينترنت به جايگاهي براي اتحاد محققان مسلمان تبديل شده و چنين فرصتي در طول تاريخ اسلام هرگز به وجود نيامده است.
علاوه بر اين ابزار جديد به سياست‏هاي منطقه‏اي، بُعد بين‏المللي بخشيده است. در واقع منازعات سياسي در عرصه‏ي رايانه‏اي، به اندازه ميدان جنگ «برد و باخت‏پذير» است.
* دكتر « مظفر اقبال» محقق مسلماني است كه در كشور كانادا (در منطقه شروود پارك واقع در آلبرتا) اقامت دارد.
منبع: سایت گرداب
/خ